(ارائه فشرده ای از گزارش دانشگاه تهران با تاکید بر جنبه های مدیریتی)”
در تاریخ:۱۴۰۰/۵/۹

 

در این جلسه جناب آقای دکتر بنی­ هاشمی از دانشگاه تهران و آقای دکتر منتظری­ نمین رییس موسسه آب دانشگاه تهران به ارائه گزارش در خصوص سد گتوند (آخرین سد بزرگ ساخته شده بر رودخانه کارون)، مشکلات شوری سازند نمکی گچساران و راهکارهای ارائه شده پرداختند. پروژه واگذار شده به دانشگاه تهران تحت عنوان بررسی راهکارهای دفع شوری آب مخزن سد گتوند و انتخاب راهکار برتر است که کارفرمای آن سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور و مشاور پژوهشی آن موسسه آب دانشگاه تهران می­باشد.

آقای دکتر بنی­ هاشمی در ابتدا به ارائه گزارشی درخصوص دلایل ارجاع این پروژه به دانشگاه تهران و چالش­های موجود پرداخته و سپس به صراحت اعلام نمودند که طراحی سد گتوند توسط یک شرکت خارجی فرانسوی و به صورت رایگان انجام گردیده است (شرکت فرانسوی برای طراحی سد دیگر برنده شده و وزارت نیرو با فشار بر این شرکت خواستار طراحی سد گتوند به صورت اشانتیون گردیده است؛ شرکت فرانسوی نیز به دلیل عدم پرداخت هزینه­های این مطالعات از انجام کار میدانی خودداری نموده و تنها مطالعات کتابخانه­ای انجام داده است). در پایان گزارشات این شرکت خارجی بر لزوم تکمیل تحقیقات تاکید شده است ولی با ورود مهاب قدس به عنوان مشاور جدید نه تنها مطالعات تکمیلی انجام نگردید؛ بلکه پروژه برای اجرا به مناقصه رفته و به قرارگاه خاتم ­الانبیا واگذار گردید.

سازند نمکی گچساران در بالادست سد گتوند قرار داشته و همواره آب این شاخه را تحت تاثیر خود قرار می­دهد. به طوری که EC این شاخه در ۱۰ سال پیش از احداث سد بین ۵۰۰ تا ۲۷۰۰ واحد ثبت گردیده است. دانش بومی کشاورزان منطقه نیز حکایت از آن دارد که این شوری وجود داشته و کشاورزان این مسئله را مدیریت می­نمودند. نتایج مطالعات حاکی از آن است که اگر این سد احداث نمی­شد؛ در بازه زمانی سه ساله، شوری کارون در محل ایستگاه بند تنظیمی گتوند ۱۱۶۰ میکروموس بر سانتی متر مشاهده می­گردید؛ در حالی که متوسط شوری اندازه گیری شده در این ایستگاه در این بازه (از زمان احداث سد تا سه سال بعد) ۱۴۴۰ واحد بوده است.

دکتر بنی­ هاشمی تاکید نمودند مشکل شوری در لایه های پایینی مخزن به مراتب بیش­تر بوده و لذا تاکنون با مدیریت مناسب و بهره ­برداری بهینه از سد، شوری آب خروجی از سد کنترل شده و تاثیر چشمگیری در شوری آب رودخانه کارون نداشته است. راهکارهای متنوعی از سمت دانشگاه تهران برای مدیریت این مسئله مطرح گردید. به طور کلی اهداف این راهکارها تخلیه و کاهش شوری مخزن و تحویل آب با شوری حداقل به رودخانه است. به طور کلی راهکارها در پنج دسته طبقه­ بندی می­شوند که عبارتست از:

• کنترل شوری از مبدا
• نمک­زدایی و محبوس کردن نمک
• مدیریت مخزن و شستشوی سریع
• انتقال
• انحراف آب و برچیدن سد

 

احداث استخرهای تبخیری در اراضی پایین دست و انتقال آب شور به این استخرها، تعبیه لوله GRP تا دریا و جمع آوری و برچیدن سد از جمله مهم­ترین راهکارها بوده که تاکنون اقدامات جدی برای اجرایی شدن آنها انجام نگرفته است.

ایشان در نهایت پیدا کردن مقصر مانند شرکت آب نیرو، مهاب قدس یا خاتم­الانبیا را کمکی به حل مشکل ندانسته و شاهکار مهندسی خواندن این سد یا فاجعه دانستن آن را افراط و تفریط در نظرها بیان کرده و لذا چاره­اندیشی برای رفع مشکل کنونی را الزامی دانستند. همچنین مطالعات کتابخانه­ای، عدم بررسی سازند نمکی گچساران، لجبازی­های سیاسی و اعمال سلایق بخشی را دلیل اصلی بروز این مشکل دانسته­اند.

در ادامه آقای دکتر منتظری نمین با ارائه مطالبی در خصوص کیفیت آب موجود در پشت سد گتوند اعلام نمودند که تا کنون آب سد گتوند تاثیر معناداری در شوری آب کارون نداشته ولی افزایش غلظت نمک نیازمند اتخاذ تدابیر فوری است. ایشان راهکار لوله ­ای به قطر یک متر برای تخلیه آب از کف مخزن را مناسب دانسته و بیان نمودند شوری مخزن در بلندمدت با این تدبیر رفع خواهد شد. برآورد حجم نمک در سازند گچساران ۴۰ تا ۶۰ میلیون تن بوده و رقم دقیقی از آن در دسترس نیست. حجم نمک حل شده در آب مخزن سد رقمی برابر ۱۱ میلیون تن است که روز به روز بر میزان آن افزوده می­گردد.

 

راهکار نهایی با توجه به مطالعات صورت گرفته موارد ذیل می­باشد:

1. مطالعه خط انتقال به نزدیک، به عنوان اولویت اول به شرط تضمین اعتبار
2. مطالعه مدیریت مخزن به عنوان اولویت دوم و جزیی از همه راهکارها

 

 

در نهایت بیان گردید که سد گتوند و مشکلات آن در مسائل اخیر آب خوزستان ناچیز است و مشکل فعلی آب در حوضه رودخانه کرخه است. از نظر مسائل کیفیت آب مربوط به رودخانه کارون، سد گتوند صرفا یکی از منابع آلاینده است و در خصوص کمیت آب کارون در فصل تابستان، نقش سد گتوند و سایر سدهای احداث شده، مثبت است نه منفی.

این جلسه با پرسش و پاسخ و نیز اظهارنظر برخی موافقان و مخالفان سد گتوند و پاسخ سخنرانان پایان یافت.